همه مردان شاه

ایرج حدیدی

همه مردان شاه

بهترین کتابی که به تازگی خوانده ام، کتاب «همه مردان شاه» بوده است. نویسنده این کتاب استیفن کینگز، خبرنگار معروف روزنامه معروف نیویورک تایمز آمریکا در آن روزگار بود. این کتاب را آقای شهریار خواجیّان به پارسی ترجمه کرده و نشر اختران منتشر نموده است.
به نظر حقیر این کتاب واجد ظرافت و اصالت و ژرفای مضمون و معنی است و ژرف بینی و ژرف نگری توام با سلامت و صداقت گفتار مؤلف در این کتاب بالنسبه مشهود است و نیز ترجمه آن پخته و با حفظ اصالت و امانت می باشد.
آنچه در کتاب نگاشته شده است، نسبت به ده ها کتاب و مقاله ای که تاکنون در این زمینه انتشار یافته اند، ارزشمند و در خور امعان نظر و فراخور مطالعه است.
مؤلف که خود آمریکایی و خبرنگار روزنامه ای آمریکایی است، به وضوح اذعان می کند که با کودتای شوم 28 مرداد 1332 این دولت آمریکا بود که ملعبه و بازیچه دست انگلیسی ها و سیاست استعماری و مزورانه آن دولت شد و با مشارکت و سرمایه های مادی و عوامل سیاسی خود تاریخ 25 ساله حکومت استبدادی و خودکامه محمدرضا شاه را تأیید و نثبیت نمود و رویدادهای پس از سقوط آن حکومت از جمله انقلاب اسلامی 1357 را زمینه ساز گردید.
این کودتا نه تنها در ایران بلاخیز و برای مردم بلاکش آن خسارات و تباهی های جبران ناپذیری به همراه داشت، بلکه عرصة خاورمیانه و جهان سوم را در لهیب سوزان اختلاف و افتراق و جنگ و ستیز و نابسامانی و ناهنجاری سوزانید و طراحان و موجدان این کودتا یعنی انگلیس و آمریکا خود برای مدت درازی طرفی نبستند و از این ماجرا قبایی برای خود ندوختند، بل خود که مسبب و معرکه گردان آن بودند، گرفتار واکنش های منفی و مخرب و عوارض و عواقب ویرانگر و انحرافی آن شدند. بعنوان مثال، تروریسم بین المللی و ظهور سازمانهای مخوف و مخربی همچون سازمان القاعده و برپایی حکومت های بنیادگرا و قشری همانند طالبان در افغانستان و ... شدند. این آتشی بود که خود برافروختند و بیش از همه خود در شراره های بی امان آن می سوزند. آمریکایی که تا پیش از کودتای 28 مرداد پایگاه و جایگاهی آبرومندانه و مردمی در ایران داشت، با همداستانی و همگامی با انگلیسی ها در این ماجراجویی آبروی چندین دهه ای خود را در ایران از دست داد و به جای آن بذر نفرت و انزجار را در میان ملت ما پراکند و یا این خبط و خطای تاریخی و محاسبات اشتباه آمیز خود حوادثی چونان حکومت مذهبی شدیداً ضد آمریکایی برای خود در ایران به بار آورد که عوارض آن برای آمریکا از جمله گروگان گیری و اشغال سفارت آمریکا در ایران و دیگر رویدادهای اسفبار را می توان برشمرد.
در اینجا برای ارزش و اعتبار کتاب و پیش نگری و واقع گرائی مؤلف آن، گفتار او را عیناً از صفحه 12 دیباچه آن دربارة شخصیت مصدق و کودتای 28 مرداد و پی آمدها و اثرات فاجعه آمیز آن می آوریم.
«محمد مصدق در زمان خود چهره ای تابناک و بی رقیب بود. وی یکی از بزرگترین امپراتوری های عصر را به لرزه انداخت، و دنیای سرمایه داری را تغییر داد مردم در همه جا او را می شناختند. رهبران جهان و دنیای سرمایه داری به دنبال نفوذ بر او و سپس برافکندنش بودند، بنابراین هیچ کس حیرت نکرد وقتی «نشریه تایم» وی را بالتر از «هاری ترومن»، «دیوید آیزنهاور» و «وینستون چرچیل» به عنوان مرد سال 1957 میلادی برگزید. عملیات «آژاکس» یا چکمه – نام رمز کودتا علیه مصدق- ضایعه ای عظیم برای ایران، خاورمیانه و جهان استعمارزده به بار آورد، زیرا نخستین بار بود که ایالات متحده یک دولت خارجی را سرنگون کرد و تا سالیان آینده الگویی بر جای نهاد تا ملیون تن انسان های جهان ایالات متحده را از دریچه آن بنگرند».
مؤلف کتاب «همة مردان شاه» برای تأیید و مستند کردن گفتار خود ما را به کتاب خاطرات «مونتی وودهاوس انگلیسی» طراح کودتا 28 مرداد حراست می دهد و در دیباچة کتاب خودگفتار «هاوس» را به شرح زیر می آورد، «به آسانی می توان عملیات «آژاکس» را به مثابة اولین گام به سوی انقلاب 1357 ایران دید، آنچه ما پیش بینی نمی کردیم که شاه به قدرت نوینی دست پیدا می کند که نه دولت ایالات متحده و نه وزارت خارجه انگلیس توانایی هدایت وی را در مسیری منطقی پیدا بکنند. در ابتدا ما فقط آرامش یافتیم که خطری علیه منافع بریتانیا رفع شده است».
فرجام سخن آنکه اگر کودتای فاجعه آمیز 28 مرداد در ایران روی نمی داد و ایران و ایرانی می توانست با رهبری داهیانه و وطن دوستانة زنده یاد مصدق و همرزمان واقعی او در یک بستر سالم و طیفی با ارزش های فرهنگی و پیشینه و هویت تاریخی خود آرام آرام و به تدریج به سوی آزادی های فردی و جمعی و دمکراسی واقعی پیش رود و با گذشت زمان به یک جامعه آزاد و دموکرات، پخته، بالغ، مترقی و متعالی در همة زمینه های زندگی، مبدل می شد و اعتلاء، عظمت و حیثیت حقیقی و در خور و سزاوار خود را دوباره ایفاء می کرد، همان راهی که ملت هند با استفاده از فرصت های تاریخی خویش به رهبری مردانی چون «گاندی»، «نهرو»، «ابوالکلام آزاد» و دیگر مردان ملی خود رفت بر جایگاه واقعی و در خورِ خویش را در جامعه جهانی بدست آورد. ÷